Korunma Yöntemleri

Korunma yöntemleri 5 başlık altında incelenir

RAHİM İÇİ ARAÇ ( RIA )

RIA ‘ya halk arasında spiral denir. Bazen metal, bazen hormon içeren bükülebilen plastik araçlardır. RIA lar uterus içine yerleştirilir. Bakırlı olanlar uterusa yerleştirilen ve uterusa asılan yeni nesil RIA lar diye ikiye ayrılır.

Bakır salan RIA lar spermin uterin kaviteye  geçmesini engellerler. Progestin salan hormonlu RIA lar  da servikal mukusu kalınlaştırır ve endometrium kalınlığını azaltırlar. RIA lar kadının hamile olmadığından emin olunulan bir dönemde takılmalıdır. Adetliyken takılmak şart değildir ama uygulanması daha kolay ve gebe olmadığının kesin olduğu bir dönemdir.

Hormon içeren RIA ların meme üzerine etkileri sorgulanırken, endometrium üzerine olumlu etkileri bulunur. Adet kanaması miktarı azalır, adet sancıları azalır. 5 yıl koruma sağlar.

Bakırlı RIA ( Copper T, 380A, Nova T, Multiload 375) ve hormon salan Mirena, Yeni nesil RIA (Gynefiks )

Bakırlı RIA lar 10 yıl koruma sağlarlar. Acil kontrasepsion amacıyla da uygulanır.    % 99 koruma sağlar. Oluşan bir gebeliğin de dış gebelik olma ihtimali yüksektir.  Emziren annelere uygulanabilir. Bakırlı RIA ların meme üzerine bir yan etkisi yoktur. Adet kanamalarını artırabilir.

Uygun şekilde seçilen ve danışmanlık verilen kişiler haricinde kullanıldığında PID riski vardır. Aletin takılmasını izleyen birkaç ay, adetlerde sancı, kasık ve bel ağrısı ve vajinal enfeksiyon riski artarken lekelenmeler gözlenebilir.

Gebelik şüphesi varsa, halen devam eden bir vajinal enfesiyonu varsa, açıklanamayan kanaması varsa, genital bölge tümörlerinde kullanılmaz. Birden fazla cinsel partneri olan ve immüm sistem bozukluğu olanlarda da kullanılmamalıdır. 

HORMONAL KONRASEPTİFLER

Hormonal yöntemler, adından da anlaşılacağı üzere vücudunuzdaki hormonal denge üzerine etki ederek gebelik oluşumunu engeller

KOMBİNE ORAL KONTRASEPTİFLER (OKS )

Sentetik östrojen ve progesteron içeren preparatlardır ve yumurtlamayı önlerler. Servikal mukusu kalınlaştırır. Endometriyum yapısını değiştirir.

Kombine OKS leri özellikle anemi, dismenore, menoraji, metroraji, ve ektopik gebelik geçirmiş kadınlar olmak üzere bir çok kadın kullanabilir. %99 koruma sağlar.

OKS lerin her gün düzenli alınması gerekir.

Hap kullanımını kestikten sonra yumurtlamayı engelleyen faktörler ortadan kalkar ve gebe kalmayı engelleyecek bir sorun olmaz. Hapların gebeliği önlemekle birlikte, adet düzenleme ve yumurtalık kistlerinin tedavisinde etkin olabileceği gözlenmiştir.

35 yaşın üzerinde sigara içenler, myokard enfaktüsü, serabravasküler hastalık geçirenler, akut tromboflebit riski olanlar, tromboembolik veya vasküler bozukluk öyküsü olanlar, derin venöz tromboflebit, pulmoner emboli, koroner arter hastalığı, anjina, konjestif kalp yetmezliği, enfaktüs, meme kanseri öyküsü, sarılık, akut karaciğer hastalığı, benign ve malign karaciğer tümörü olanlar. Kesinlikle OKS kullanmamalıdır. Diabet hastalığı ve hipertansiyonu olanlar riskli gruptur.

YALNIZ PROGESTERON İÇEREN HAPLAR

Ovülasyonun baskılanmasına, servikal mukusun kalınlaşmasına ve endometriumda değişikliğe neden olurlar. Postpartum 6. Haftadan sonra anne sütü veren kadınlarda, estrojen kullanamayan ya da kullanmak istemeyen kadınlarda kullanılır.  % 97-98 koruma sağlar. Haplar hızlı etki gösterir. Hergün aynı saatde alınmalıdır. Adetin 1. Günü başlanmalıdır.

3 AYLIK İĞNE

Düzenli olarak 3 ayda bir kas içine enjekte edilir. Kadında doğal olarak bulunan progesteron hormonu içerir.

Ovülasyonu durdururlar. Servikal mukusu kalınlaştırır. Endometriumda değişikliklere neden olur. Tubal motiliteyi değiştirir. Adetin ilk yedi günü içinde tercihen ilk günü uygulanır. Yalnız progesteron içeren bu preparatlar çok etkilidir. Etkileri çok hızlı başlar ve % 99 korunma sağlar. Anne sütünü etkilemediği için emziren kadınlar da kullanabilir. İğne kesildikten sonra doğurganlığın başlaması yaklaşık 6 ile 9 ay içinde gerçekleşir. Adet kanamalarında kesilme yada düzensizlik olabilir.

AYLIK İĞNE

Düzenli olarak ayda bir kez, kas içine enjeksiyonla uygulanır. Kadında doğal olarak bulunan kadınlık hormonlarından ikisi (östrojen ve progesteron) içerir. Yumurtlamayı ve döllenmeyi engeller.Adetin ilk yedi günü içinde mümkünse ilk gün uygulanmalıdır. Anne sütünün miktarını azalttığı ve yapısını değiştirdiği için emzirirken kullanılmaz. % 99 güvenilirliği vardır.

İMPLANTLAR

Progesteron içerir, kolun iç kısmına yerleştirilen kibrit çöpü büyüklüğünde silikon çubuklardır. Ovülasyonu durdurur, servikal mukusda kalınlaşma yapar, endometrium ve tubal motilite de değişikliklere neden olur. Etkisi 24 saatte başlar. Koruması % 99 seviyesindedir. Türüne göre 3-5 yıl koruma sağlar. Gebelik olmadığından emin olunan adetin ilk yedi günü içinde uygulanır. Takılması ve çıkarılması için minör cerrahi gerektirir. Emzikli annelerde kullanılabilir.

BARİYER METODU

• KONDOM KULLANIMI ;  Erkekler tarafından kullanılır. lateks, vinil ve doğal maddelerden yapılırlar. Penis sertleştiğinde ve cinsel birliktelik olmadan takılır. Cinsel ilişki sırasında meninin içine akacağı bir boşluk bırakılmalıdır. Böylece meni kadının vajinasına akmaz. Koruyuculuğu % 98 oranındadır.

Spermisid içermeleri ile spermleri etkisiz hale getirerek veya öldürerek yırtılma yada kaçak durumunda ek koruma sağlar. Her cinsel ilişkide yeni bir kondom kullanılmalıdır.  Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan kişiyi korur. ( HIV,HEPATİT-B, SİFİLİZ, BEL SOĞUKLUĞU, KLAMİDYA v.b… ) Yan etkisi yoktur.                Bu yöntemle % 98 oranında başarı sağlanır.

• DİYAFRAM : Bükülebilir bir halkaya tutturulmuş kubbe şeklinde plastik bir kaptır ve vajinaya yerleştirilir. Serviksin ağzı kapatılır. (plastik kabın içinde spermisid bulunur.) spermlerin yukarıya çıkmasını engeller. Süt veren annelerde kullanılabilir. Düz, halka, yay gibi değişik tipleri bulunur. İlişkiden 6-8 saat sonra çıkarılır. % 94 civarında bir korunma sağlar.  Doğru kullanılırsa, aynı diyafram yıkanıp kurulanarak iki yıl süreyle kullanılabilir.
• SERVİKAL KAP : Serviks üzerine uyan kubbe şeklinde bir kaptır. Servikal kap kullanımından en geç 48 saat kalabilir. Sadece PAP smear normal olanlar kullanabilir. 3 ayda bir smear kontrolü yapılmalıdır.
• SPERMİSİDLER : Sperm hücre membranını tahrip eden ajanlardır. Ve böylece spermlerde motiliteyi azaltırlar. Koruyuculuğu % 91 dir.
• İSTEĞE BAĞLI STERİLİZASYON A- TUBAL LİGASYON :

Kalıcı korunma isteyen çiftler ve gebe kalmanın yüksek risk yarattığı kadınlar için uygundur. Kadınların tüplerinin ameliyatla bağlanmasıdır. Tüpler bağlandığı için erkeğin sperm hücresi ile kadının yumurta hücresi buluşamaz. Böylece döllenme olmaz. Çiftlerin ortak rızası ile bu işlem yapılmaktadır. Etkili bir yöntemdir. Cinsel arzu üzerinde olumsuz etkisi yoktur. Koruyuculuğu % 99.8 oranındadır.

VAZEKTOMİ

Çocuk istemeyen çiftlerde, erkeklerin sperm kanallarının bağlanmasıdır. Böylelikle döllenme engellenir. Vazektomi işleminden sonra 3 ay kadar ek bir korunma gerekir. Etkili bir yöntemdir. Bu işlemden sonra erkek cinsel isteğinde ve sertleşme de sorun yaşanmaz.

DOĞAL METOTLAR

A-TAKVİM YÖNTEMİ ( Ritim metodu )

Bu yöntemde çiftler kadın siklusunun fertil döneminde istemli olarak cinsel ilişkiden kaçınırlar. Bu yöntem diğer yöntemleri kullanamayan çiftler için önerilir. .

Bu yöntemin bırakılması ile fertilite yeteneği hızla geri döner. Yöntemin bir sağlık riski yoktur. Koruyuculuğu % 75 dir.

• GERİ ÇEKME ( Dışarı Boşalma )

Cinsel ilişki sırasında, boşalma olmadan önce, erkeğin penisini kadının vajinasından çıkararak dışarıya boşalmasıdır. Etkililiği tamamen kullanıcıya bağlıdır, her çift başarıyla uygulayamaz. Koruyuculuğu % 60 civarındadır.

• EMZİRME İLE KORUNMA

Ovülasyonu  durdurur. Servikal mukusda kalınlaşma yapar. Doğum sonrasında ilk 6ay  sadece anne sütü veren kadınlarda uygundur. Anne ek gıdaya geçtiğinde bu yöntem yetersiz olur.  Korunma %98 civarındadır.

ACİL KONTRASEPSİYON

Korunmasız  cinsel ilişkide bulunduysanız ya da bir korunma yöntemi kullanırken beklenmedik bir durumla karşılaşırsanız ve gebe kalmak istemiyorsanız acil önlem alabilirsiniz. Bunun için cinsel ilişkiden sonraki ilk 72 saat içinde doktorunuzdan korunma için destek alabilirsiniz. 12 saat arayla 2 kez olmak üzere hap içerek ya da    5 gün içinde Rahim içi araç uygulanarak korunabilirsiniz. Bu durumda ne kadar erken başvurursanız o kadar etkili korunma sağlarsınız. Kadının adet düzenini bozabilir. Kullanılan hormon düzeyi yüksektir.

Etkisini spermin transportunu azaltarak ve endometriumda değişikliklere neden olarak fertilizasyon ve implantasyon olasılığını azaltır.

Koruyuculuğu ertesi gün hapının  %80-85dir.

Ne zaman Acil Kontrasepsiyon Kullanılır?

Acil kontrasepsiyon kullanım gereksinimleri; düzenli kullanılan doğum kontrol hapının alınmasının unutulması, korunmasız cinsel ilişki (takvim yönteminin yanlış hesaplanması veya geri çekme yönteminde başarısızlık) prezervatifin yırtılması, diafram veya servikal başlığın yanlış yerleştirilmesi, erken çıkarılması veya yırtılması, yalnız progestin içeren hapların kullanımının unutulması,  korunma iğnelerinin geç enjeksiyonu, intrauterin araçların yerinden çıkması, cinsel saldırı olarak sıralanabilir.

Haplar; İlişkiden en kısa süre sonra fakat 72 saat dolmadan kullanılmalıdır. Gebelik için önlem alınmadan gerçekleşen cinsel ilişkiden sonra, istenmeyen gebelikleri önlemek için, aşağıdaki seçeneklerden biri uygulanabilir. Başağrısı, bulantı, düzensiz kanama, memelerde hassasiyet, karın ağrısı ve halsizlik olabilecek yan etkilerdir.

RIA (Bakırlı Rahim içi araç) Korunmasız ilişkiden sonra 5 gün içerisinde uygulanırsa acil korunma sağlar. Güvenli profesyonel ellerde takılması gerekir.

Jinekolojik enfeksiyonu olanlarda tercih edilmez. Düzensiz kanamalar, adet miktarında artma, ağrı, pelvik enfeksiyon ve yerinden kayma olabilecek yan etkilerdir.

Etkinliği artırmak için istenmeyen ilişkiden uzak durulmalı ve en kısa zaman içinde korunma yöntemi uygulanmalıdır. Acil kontrasepsiyon yöntemi kesinlikle uzun süreli bir korunma yöntemi değildir. Korunulmadan girilen ilişki sonrası kullanılır. Ardından uzun süreli bir yönteme geçilmesi gerekir.

Eğer acil kontrasepsiyonun hemen arkasından doğum kontrol hapı başlanılırsa 1 hafta aynı zamanda prezervatif kullanılması gerekir.  En etkili yöntem rahim içi araçtır. İlaçlar arasında en etkili olanı Elladır. Kilolu olmak ilaçların etkinliğini düşürür. Kilolu hanımlarda rahim içi araç tercihi uygun olur.

Erkekler gebelikten nasıl korunur?

• Kondom (prezervatif)
• Geri çekilme
• Vazektomi (cerrahi sterilizasyon)

Kadınlar gebelikten nasıl korunur?

• Doğum kontrol hapları
• 3 aylık iğneler
• Aylık iğneler
• Ertesi gün hapı
• İmplantlar (ciltaltı uygulama)
• Takvim yöntemi
• Spermisitler
• Diyafram
• Tüplerin bağlanması (cerrahi sterilizasyon)

Gebelikten en sağlıklı nasıl korunulur?

En sağlıklı yöntem kişiden kişiye değişebilir. Hastanın yaşı, genel sağlık durumu, adet düzeni ve kanamaları, ilişkiye girme sıklığı, hangi yöntemin size uygun olduğuna kadın doğum hekiminizin tavsiyeleri ile karar verilir.

Kontrasepsiyon Yöntemlerinin Güvenirliği Nasıldır?

• Doğum kontrol hapları %99
• Aylık ve 3 aylık iğneler %99
• İmplantlar (cilt altı) %99
• Ertesi gün hapı %80-85
• Prezervatif (kondom) %98
• Rahim içi araç (spiral) %98
• Diyafram %94
• Spermisit %91
• Geri çekilme %60
• Takvim yöntemi %75
• Tubal sterilizasyon (cerrahi) %99.8 

• Eğer OKS yi unutursam ne yapmalıyım?

Doğum kontrol hapının üzerinde yazan tarihlere göre alınıp unutulmaması önerilir.  Doğum kontrol hapının alımı unutulursa 24 saat geçmeden akla gelen ilk saatte alınır. 24 saati geçerse, ertesi gün iki tane alınır ve hapın kullanımı devam eder. Ne var ki bir hafta ek bir korunma yöntemi kullanılmalıdır.

• Sigara içenler hap kullanabilir mi?

35 yaşına kadar, genel sağlık durumu iyi olanlar da ek sorunu olmayanlarda, gerekli testler yapılarak doktorunuzun önerisi ile doğum kontrol hapı kullanılabilir.

Doğumdan hemen sonra 6 haftalık dönemde, hipertansiyon rahatsızlığı, damar tıkanıklığı öyküsü, iskemik kalp hastalığı, inme öyküsü, komplike kalp kapak hastalığı, nörolojik semptomlarla beraber migreni olanlarda, meme kanseri, diyabet rahatsızlığı olanlarda 35 yaşın altında olsa da, sigara içse de bu kişilerde doğum kontrol hapı önerilmez.

• Doğum Kontrol Hapını Kimler Kullanmamalıdır?

Doğum kontrol hapı son derece etkili bir yöntemdir. Bazı kişilerde problem görülebilir. Birkaç ay kullanım sonrasında yan etkileri devam etmesi durumunda muhakkak hekim bilgilendirmesi yapılmalıdır.

Hipertansiyon, diyabet, damar tıkanıklığı, inme, kalp kapak hastalığı olan kişiler ve meme kanseri tanısı olanlar, karaciğer hastalığı olanlar, kanı pıhtılaşmaya meyilli olanlar, doğum kontrol hapı kullanmamalıdır. Ayrıca, nörolojik hastalıkların varlığında da doğum kontrol hapı kullanımına dikkat edilmelidir. Doğum kontrol hapı kullanmadan önce hekime başvurulması son derece önemlidir. 35 yaş ve üstü sigara kullanım alışkanlığı bulunan kişiler de doğum kontrol hapı önerilmez.

Eğer doğum kontrol hapı kullanmayı planlıyorsanız, sağlık kontrollerinizi yaptırmayı kesinlikle ihmal etmemelisiniz.

• Emzirenler OKS Kullanabilir mi?

Estrojen ve progesteron kombinasyonlu doğum kontrol hapları, anne sütünün miktarını azalttığı ve yapısını değiştirdiği için emzirirken kullanılmaz. Ne var ki sadece progesteron içeren mini haplar emzirirken kullanılabilir. Bu ilaçları her gün aynı saatte alınmalıdır.

• Doğum Kontrol Hapı Sizi Ne Zaman Korumaya Başlar?

Doğum kontrol hapının sizi korumaya başlaması adetin birinci günü ilk hapı almanızla başlar.

• Doğum Kontrol Hapı Kullanırken Rahmi Dinlendirmek Gerekir mi?

Hayır böyle bir gereklilik yoktur. Hapı bıraktığınızda gebelik riski tekrar yükselir.

• Doğum Kontrol Hapını Bıraktım Ama Hala Adet Görmüyorum.

Bazı hallerde 3 aya kadar adet kanaması geri dönmeyebilir. Bazen de bir yıla kadar uzayabilir. Anormal bir durum olarak görülmemelidir. 3 aydan fazla süren durumlarda doktorunuzla belirlenecek uygun tedavi ile bu durum ortadan kalkar.

• Doğum Kontrol Hapı Kilo Yapar mı?

Yeni nesil OKS’lerin böyle bir etkisinin olması çok düşük bir ihtimaldir.

• Doğum Kontrol Hapı Tüylenme Yapar mı?

Hayır, aksine tüylenmeyi önleyici etkisi vardır.

• Doğum kontrol haplarının diğer ilaçlarla birlikte kullanılabilir mi?

Doğum kontrol hapları da, pek çok ilaç gibi farklı ilaçlarla birlikte alındığın da yeterli etki olmayabilir. Bu durum doğum kontrol hapı kullanılmasına rağmen, istenmeyen gebeliklerin oluşmasına yol açabilir.

Özellikle, sarı kantaron, anti epileptik, anti HIV ve antidepresan ilaçları ile birlikte kullanılan doğum kontrol hapları, bu ilacın etkinliğinin azalmasına neden olabilir. Bununla birlikte doğum kontrol hapı kullanımından 2 saat içinde kusulması ilacın etkinliğini azaltabilir. Bu tür durumlarda istenmeyen bir gebeliğin oluşumunu önlemek için ilacı tekrarlamak yerine ilişki sırasında kondom kullanılması önerilir.

• Doğum kontrol hapları infertiliteye yol açar mı?

Doğum kontrol hapının kısırlığa yol açtığına dair yaygın bir inanış olsa da bu doğru değildir. Doğum kontrol hapı kullanımına bağlı olarak kişide kısırlık gelişmesi söz konusu değildir. OKS kullanımının sonlandırılmasından sonraki 1-2 ay içinde kişinin adet düzeni eski haline döner. Bu sürenin ardından kişi, doğal yollardan gebelik planlayabilir.

• Doğum kontrol hapları genç kızlarda kullanılır mı?

Doktorun uygun gördüğü durumlarda genç kızlar doğum kontrol hapı kullanabilir.

• Doğum Kontrol Haplarının Yan Etkileri Nelerdir?

Doğum kontrol haplarının olumlu yanlarının olmasına rağmen, düzenli şekilde kullanılması ile çeşitli yan etkileri görülebilir. Özellikle bazı sağlık sorunları olan kadınların doğum kontrol hapı kullanması sakıncalıdır. Doktor kontrolünde buna karar verilmelidir. Doğum kontrolü kullanıldığında, adet döngüsünde değişiklikler, lekelenme, bulantı, baş ağrısı, duygu durum değişikliği, memelerde ağrı ve hassasiyet görülebilir.

• Hamile kalmamak için hangi günler uygun?

Her kadının adet döngüsü farklıdır. Normalde 21-35 günde bir adet döngüsü değişebilir. 28 günde bir adet olan bir kadında yaklaşık yumurtlama zamanı adet ortasında 13.-14. günlerdedir. Bazen bu durum erken ve geç yumurtlama olabilir. Yumurtlama döneminde vajinal sıvıların akışkanlığı değişir, rengi şeffafleşir.  Eğer adet döngüsü düzenli ise, önceki adetine göre yumurtlama tahmin edilebilir. Yumurtlama öncesi ve yumurtlama sonrası +/- 4 gün ilişkiden uzak durulması gereken dönemdir.

• Gebelikten korunmada aylık iğneler güvenli midir?

Doğum kontrol ilaçlarını unutabilen ve diğer yöntemleri tercih etmeyenler veya kullanamayanlar için alternatif bir yöntemdir. Uygulaması kolay ve uzun süreli korumasıyla tercih edilebilir. Hormonal etkileri ile gebelikten % 99 koruyuculuk sağlar.

Doğum kontrol iğneleri aylık veya 3 aylık olarak ikiye ayrılır. Aylık iğneler progesteron ve östrojen içerirken, 3 aylık iğneler sadece progesteron içerirler.           Bu iğneler adet döneminin ilk 5 günü içinde bir uzman kontrolü altında kas içine yapılır. Bu iğneler, özellikle adet düzensizliği ve uzun süreli adet görememe gibi şikayetler yapabilir.

• Kürtaj

Kürtaj bir korunma yöntemi değildir. Ancak istenmeyen hamilelik durumunda tüm tedbirlere rağmen istenilen sonuç alınamadı ise konunun uzmanları ile görüşülüp alınabilecek bir karardır.